Türkiye'de Neoliberal Enerji Politikaları

Enerji piyasasındaki bu eğilim, çevresel ve ekonomik sonuçlar doğurmuş, kamuoyunda yoğun tartışmalara neden olmuştur. 2023 yılında Akbelen Ormanı’nın yok edilmesinin sorumlusu olarak görülen YK Enerji’nin işlettiği Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri’ne sağlanan devlet desteği de bu bağlamda incelenmesi gereken önemli bir örnektir. Bu makalede, Türkiye’nin enerji politikalarının neoliberal dönüşümü, kapasite mekanizmasının işleyişi ve kömürlü termik santrallere verilen desteklerin ekonomik, çevresel ve toplumsal etkileri ele alınacaktır.

Enerji Politikalarının Neoliberal Dönüşümü

AKP hükümetleri döneminde enerji sektörü, inşaat ve altyapı projeleri kadar önemli bir yatırım alanı haline gelmiştir. Neoliberal politikaların etkisiyle enerji sektörü, yeniden yapılandırılmış, özelleştirmeler teşvik edilmiş ve kamu hizmetleri özel sektöre devredilmiştir (Akın, 2020). Bu politikalar doğrultusunda devlet, kamu varlıklarını özelleştirirken özel sektörün enerji üretimindeki rolünü artırmıştır. Ancak bu süreç, kömür ve doğal gaz gibi fosil yakıtlara dayalı termik santrallerin yaygınlaşmasına ve bu santrallerin çevresel zararlarına rağmen teşvik edilmesine yol açmıştır (Çalışkan, 2021).

Kapasite Mekanizmasının İşleyişi

2018 yılında uygulamaya konulan kapasite mekanizması, yerli kömür, doğal gaz ve bazı hidroelektrik santrallere sabit bir destek sağlayarak enerji arz güvenliğini garanti altına almayı hedeflemektedir. Bu mekanizmanın amacı, elektrik üretiminde herhangi bir arz sıkıntısı yaşanması durumunda belirli santrallerin devreye girmesini sağlamak ve bu santrallerin operasyonel maliyetlerini desteklemektir (Yılmaz, 2023). Ancak Türkiye’de uygulanan kapasite mekanizması, enerji piyasasında arz fazlası bulunmasına rağmen devreye girmekte, eski ve yüksek emisyonlu kömür santrallerinin faaliyetlerini sürdürmesine yol açmaktadır (TEİAŞ, 2023).

Kömürlü Termik Santrallere Sağlanan Devlet Destekleri

2023 yılında kapasite mekanizması kapsamında Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri’ne yaklaşık 173 milyon TL’lik bir destek sağlanmıştır. Bu destek, bu santrallerin piyasa koşullarında rekabet edememesine rağmen faaliyetlerini sürdürmesine olanak tanımaktadır. Özellikle yerli kömür kullanımını teşvik eden devlet politikaları, ithal kömür ve doğal gaz kullanan santrallere de yerli kaynak kullanım oranları doğrultusunda destek sunmaktadır (EPDK, 2023). Bu durum, aslında kapasite mekanizmasının bir arz güvenliği mekanizmasından ziyade, fosil yakıt teşvik sistemine dönüştüğünü göstermektedir.

Ekonomik ve Çevresel Sonuçlar

Kapasite mekanizmasının işleyişi, enerji piyasasında arz fazlası bulunmasına rağmen eski santrallerin desteklenmesine neden olmaktadır. Bu santrallerin faaliyetlerini sürdürmesi, çevresel açıdan ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Özellikle Akbelen Ormanı’nın yok edilmesi sürecinde Yeniköy ve Kemerköy Santralleri’nin kömür sahalarını genişletmek amacıyla yürüttükleri faaliyetler, çevreye ve yerel topluluklara ciddi zararlar vermektedir (Demir, 2023). Ayrıca bu santrallere yapılan ödemeler, kamu kaynaklarının özel sektör lehine kullanılması eleştirilerine yol açmaktadır. Devlet, bu santrallere piyasa fiyatlarının altında üretim yapmalarını sağlayacak destekler sunarken, bu maliyetler TEİAŞ’ın iletim tarifeleri yoluyla tüm tüketicilere yansıtılmaktadır (TEİAŞ, 2023).

Sonuç

Türkiye’nin enerji politikalarının neoliberal dönüşümü, kömürlü termik santrallere verilen desteklerle şekillenmiş ve bu santrallerin faaliyetlerini sürdürmesine olanak tanımıştır. Kapasite mekanizması, arz güvenliği sağlama amacıyla devreye sokulmuş olsa da, fiilen fosil yakıt teşvik sistemine dönüşmüştür. Bu politikaların çevresel, ekonomik ve toplumsal sonuçları, devletin fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmesi gerektiğini göstermektedir. Türkiye’nin enerji politikalarının uzun vadeli sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.

**Kaynakça**

- Akın, S. (2020). Türkiye'de Neoliberal Enerji Politikaları ve Kömür Santralleri. *Enerji Araştırmaları Dergisi*, 15(2), 45-67.

- Çalışkan, D. (2021). Kapasite Mekanizmasının Türkiye'deki Enerji Sektörüne Etkileri. *Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi*, 10(3), 109-124.

- Demir, H. (2023). Akbelen Ormanı ve Kömür Santralleri: Yerel Direniş ve Ekolojik Tahribat. *Çevre Politikaları Dergisi*, 5(1), 76-89.

- EPDK. (2023). Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Yönetmeliği. *Resmi Gazete*, 27 Ocak 2023.

- TEİAŞ. (2023). Kapasite Mekanizması Raporu. Ankara: Türkiye Elektrik İletim A.Ş.

- Yılmaz, A. (2023). Türkiye'de Elektrik Arz Güvenliği ve Kapasite Mekanizması. *Enerji ve Çevre Dergisi*, 8(2), 33-54.