Bor nedir, ne için kullanılır? Bor kullanım alanları
Gündemdeki haberler nedeniyle bor madeniyle ilgili araştırmalar başladı. Dünyadaki önemli bor yataklarının ise; Türkiye, Rusya ve ABD'de olduğu bilinmektedir. Peki, bor nedir, ne için kullanılır? Bor kullanım alanlarıDoğada yaklaşık 230 çeşit doğal bor mineralinden ticari değere sahip olanları özellikle; tinkal, kolemanit, üleksit, probertit, borasit, pandermit, szyabelit, hidroborasit ve kernit'tir. Bor, doğada tüm canlıların yaşantısını devam ettirmesi için vazgeçilmez elementlerden birisidir. Bunun yanında; bor dünyada en yaygın kullanım alanına sahip olan elementlerin başında gelmektedir.BOR KULLANIM ALANLARI Cam, seramik, deterjan, ilaç ve kimya sanayii, yanmayı önleyici (geciktirici) madde yapımı, tarım, metalurji, enerji depolama, arabalar (hava yastıkları, hidrolik fren vb), su arıtma, pigment ve kurutucu olarak, nükleer uygulamalar ve diğer kullanım alanlarıdır. ABD, Batı Avrupa ve Japonya'da bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım alanlarındaki kullanım oranları farklıdır. ABD'de en çok tüketim fiberglas yapımı ve izolasyon sanayiinde olmaktadır. Batı Avrupa'da ise sabun ve deterjan sanayii bor tüketiminde öndedir. Japonya'da en büyük bor tüketimi tekstil ve fiberglas sanayiinde gerçekleşmektedir. Borun başlıca kullanım alanı cam endüstrisidir.İNSANLAR BORUN ETKİSİNE NASIL MARUZ KALIRLAR? Borun insan vücuduna doğal olarak yiyecek ve içeceklerle ağız yoluyla, tozlarla solunum, krem ve ilaçlarla deri yoluyla girmektedir. İnsanlar üzerinde yapılan sınırlı çalışmalar borun kalsiyum, bakır, magnezyum, azot, glikoz ve trigiliseritler gibi yaşam sürecinde önemli olan pek çok bileşenin kullanılması ve metabolizmasında etkin roller üstlendiğini ortaya koymaktadır. Bu rollerinden dolayı çeşitli vücut bölümlerinin (iskelet,beyin ve kan) yapılarını yada fonksiyonlarını etkileyebilmektedirler. - Bor yataklarından zengin havzalardaki yer altı ve yerüstü sularını içerek ve kullanarak. - Bor yoğunlukları yüksek yiyecek ve içecekleri alarak. - Ocak ve fabrikalarda çalışarak. - Sabun, deterjan gibi temizleyici ve beyazlatıcılarla güzellik malzemesi ve benzeri maddeleri yapan yerlerde çalışarak veya bu tür ürünleri kullanarak. Bor her yerde bulunduğundan bor etkisinde kalmada sınır çekilemeyeceği kabul edilecektir. Bor İnsan Vücuduna Genellikle Hangi Yollardan Girebilir? - Yiyecek ve içeceklerle ağız. - Tozların burundan dolmasıyla solunum. - Deri yolu ile ciltten. Eğer yara-bere yoksa deriden ya hiç veya pek az emilir, sulu çözelti uygulandığında deriyi daha çabuk geçer ki o taktirde egzama ve psoriazis gibi rahatsızlıkların tedavisinde yararlanılmaktadır. Solunan tozların bir kısmı burun kıllarıyla tutulup sümükle atılır. Yani soluk borusundan geçecek miktarda önemli sayılmaz. Ağız ve burun vücuda bor elementinin girdiği temel yoldur.
Bor Nedir, Ne İçin Kullanılır?
Bor, doğada yaygın olarak bulunan ve çeşitli formlarıyla önemli ticari değere sahip bir elementtir. Doğada bilinen yaklaşık 230 bor minerali vardır, ancak bunlar arasında özellikle tinkal, kolemanit, üleksit, probertit, borasit, pandermit ve kernit öne çıkmaktadır. Bu mineraller, borun birçok sanayi ve teknoloji alanında kullanılmasını sağlar. Dünyadaki en büyük bor yatakları Türkiye, ABD ve Rusya'da bulunur. Türkiye, dünya bor rezervlerinin yaklaşık %72’sine sahip olup, bu alanda büyük bir üretici konumundadır.
Bor elementi, canlıların yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olup, birçok biyolojik süreçte yer alır. Ayrıca, sanayi, tarım ve enerji gibi birçok sektörde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bor, kimyasal yapısı nedeniyle yüksek sıcaklıklara dayanıklılığı, elektrik yalıtımı ve hafifliği gibi özellikler sunar.
Borun Kullanım Alanları
Bor mineralleri ve bileşikleri, modern teknolojilerin ve endüstrilerin vazgeçilmez bir parçasıdır. İşte borun en yaygın kullanım alanları:
Cam ve Seramik Sanayii: Borun en büyük kullanım alanlarından biri cam ve seramik sanayisidir. Camın dayanıklılığını artırır, daha az kırılgan olmasını sağlar ve yüksek sıcaklıklara karşı direncini yükseltir. Özellikle ısıya dayanıklı cam türlerinde bor bileşikleri yoğun olarak kullanılır. Seramik üretiminde de bor mineralleri, dayanıklılık ve estetik özellikler kazandırır.
Deterjan ve Temizlik Ürünleri: Deterjanların ve sabunların etkisini artırmak için bor bileşikleri kullanılır. Temizlik maddelerindeki beyazlatıcı etkisi ve kireç oluşumunu engelleyici özellikleri ile ön plana çıkar. Batı Avrupa'da borun en büyük tüketim alanı deterjan sanayisidir. Bor mineralleri ayrıca suyun yumuşatılmasında da rol oynar.
İlaç ve Kimya Sanayii: Bor bileşikleri, ilaç sanayisinde çeşitli tedavi edici ürünlerin yapımında kullanılır. Antibakteriyel ve antifungal özellikleri nedeniyle birçok sağlık ürününde ve ilaçta yer alır. Ayrıca, kimya sanayisinde bor çeşitli katalizörlerde ve kimyasal tepkimelerde etken madde olarak kullanılır.
Tarım: Bor, bitkiler için gerekli bir mikro besin maddesidir. Toprağın bor açısından zengin olması, bitki büyümesini destekler ve mahsul verimliliğini artırır. Tarımda gübrelerde kullanılan bor, bitkilerin hücre duvarlarının güçlenmesine, su alımının düzenlenmesine ve bitki gelişiminin hızlanmasına katkıda bulunur.
Metalurji: Metalurji sektöründe, bor bileşikleri metalleri daha dayanıklı hale getirmek ve korozyona karşı korumak için kullanılır. Ayrıca, bor karbür gibi bor bileşenleri, sert ve dayanıklı malzemelerin üretiminde tercih edilir. Özellikle çelik üretiminde bor katkısı, metalin mukavemetini artırır.
Enerji Depolama ve Pil Teknolojileri: Borun enerji depolama alanında da büyük potansiyeli vardır. Özellikle lityum-bor bileşikleri, batarya teknolojilerinde kullanılmaktadır. Bu tür bataryalar, enerji depolama kapasitesini artırırken daha uzun ömürlü olmalarıyla bilinir. Ayrıca hidrojen enerjisi teknolojilerinde de bor önemli bir yer tutar; bor hidrürler, hidrojen depolama sistemlerinde kullanılır.
Su Arıtma: Bor mineralleri, su arıtma sistemlerinde kullanılarak ağır metallerin sudan ayrıştırılmasına yardımcı olur. Bu süreçte bor bileşikleri, suyun temizlenmesini ve içme suyu kalitesinin artırılmasını sağlar.
Nükleer Enerji: Bor, nükleer santrallerde nötron soğurucu olarak kullanılır. Bu özellik, nükleer reaktörlerdeki kontrol çubuklarında bulunur ve reaktörün güvenli bir şekilde çalışmasını sağlar. Bor bileşikleri, nükleer reaksiyonların kontrolünde kritik bir rol oynar.
Borun İnsan Sağlığına Etkileri
Bor, insan sağlığı üzerinde de önemli etkilere sahiptir. İnsanlar bor elementine üç ana yolla maruz kalabilir: yiyecek ve içeceklerle ağız yoluyla, havadaki tozları soluyarak veya cilt yoluyla. Bor, insan vücudunda kalsiyum, magnezyum, bakır ve azot gibi minerallerin metabolizmasında rol oynar. Bu minerallerin metabolik süreçlerde dengeli kullanımı, kemik ve beyin sağlığı üzerinde olumlu etkiler sağlayabilir.
Borun Vücuda Giriş Yolları:
Ağız Yolu ile: Bor, yiyecek ve içecekler yoluyla vücuda alınır. Özellikle bor içeriği yüksek gıdalar tüketildiğinde bu element, sindirim sistemi aracılığıyla emilir.
Solunum Yolu ile: Özellikle bor madeni yataklarında ve bor işleme fabrikalarında çalışanlar, havadaki bor tozlarını soluyarak bu elemente maruz kalırlar.
Cilt Yoluyla: Krem ve ilaçlar aracılığıyla bor cilde nüfuz edebilir. Eğer ciltte bir yara veya kesik varsa, bor bileşikleri cilt yoluyla daha hızlı emilebilir.
Bor, deri yoluyla genellikle çok az emilir, ancak bazı dermatolojik tedavilerde bor çözeltileri kullanılarak egzama ve psoriazis gibi cilt hastalıklarının tedavi edilmesi sağlanır.
Borun Çevresel Önemi
Borun çevresel etkileri de dikkate değerdir. Bor madenleri, su kaynaklarını ve toprağı etkileyebilir. Bor zengini bölgelerde yer altı ve yer üstü sularındaki bor konsantrasyonu yüksek olabilir ve bu durum, bitki örtüsü ve su ekosistemleri üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Ancak bor, kontrollü kullanıldığında çevresel süreçlere olumlu katkı sağlayabilir, örneğin su arıtma ve tarımsal verimliliğin artırılması gibi.
Sonuç
Bor, sadece endüstriyel ve teknolojik bir hammadde değil, aynı zamanda tarım ve sağlık alanlarında da kritik bir rol oynamaktadır. Dünyanın en büyük bor rezervlerine sahip ülkelerden biri olan Türkiye, bu stratejik madenin işlenmesi ve kullanılması konusunda küresel pazarda önemli bir konumda bulunmaktadır. Borun, enerji depolama, metal işleme, ilaç ve cam sanayii gibi çeşitli alanlardaki kullanımı, onu gelecekte de vazgeçilmez bir kaynak haline getirecektir. Bununla birlikte, borun insan sağlığı üzerindeki etkilerinin ve çevresel sonuçlarının iyi yönetilmesi, sürdürülebilir bir kullanım için kritik öneme sahiptir.
