Paranoid Kişilere Dikkat

PARANOİD KİŞİLİK VE ŞİDDET

Şiddete yönelten kişilik yapılarından biri de paranoid kişiliktir. Paranoid birey, kendisini sürekli tehdit altında hisseder. Etrafındaki insanları düşman gibi görür; ona zarar vermek isteyen kişiler olarak algılar. Sürekli çevresindekilerin dost mu, düşman mı olduğunu sorgular ve bu düşünceler zihnini meşgul eder. Bu sürekli tehdit algısı nedeniyle rahat bir yaşam süremez.

Korkularının esiri olan paranoid kişi, bu nedenle yaşamıyla ilgili yanlış kararlar verebilir. Aynı zamanda grandiyöz bir yapıya da sahiptir; kendisini çok önemli, vazgeçilmez biri olarak görür. “Herkes benden sorulur” havasındadır. İnsanları küçümser, her şeyi en iyi kendisinin bildiğine inanır.

Bu kişilik yapısında zeka veya bilişsel dağılma olmadığından, profesyonel olmayanlar onların söylediklerine kolayca inanabilir. Yakın çevresi de bu paranoyayı desteklediğinde, durum toplumsal sorunlara yol açabilir. Örneğin, komşusunun kendisine düşmanlık beslediğine inanan bir kişi, eşini bu düşünceye ikna eder ve birlikte komplo teorileri üretirler. Basit olayları büyütür, gerçek dışı tehdit algılarına kapılırlar.

PARANOİD KİŞİLİĞİN BELİRTİLERİ

Paranoya bir akıl hastalığı olabilir; ancak paranoid ruh hali aynı zamanda bir kişilik yapısıdır. Bu kişilik yapısına sahip bireylerde aşağıdaki özellikler sıkça görülür:

1. Kuşkuculuk: Dayanağı olmaksızın, başkalarının kendisine zarar vereceğini veya kullanacağını düşünür.

2. Güvensizlik: Dostlukları ve iş ilişkilerini sürekli sorgular, sadakat testlerine tabi tutar.

3. Alınganlık: Basit söz ve davranışlardan bile kötü niyet çıkarır.

4. Kincilik: Kendisine yapılan onur kırıcı davranışları affetmez, unutmaz.

5. Sırcılık: Fazlasıyla ketumdur; söylediklerinin aleyhine kullanılacağı düşüncesiyle sır paylaşmaz.

6. Öfkelilik: Görmezden gelinmeye karşı öfke ve saldırganlıkla karşılık verir.

7. Kıskançlık: Eşinin sadakatini temelsiz biçimde sürekli sorgular.

POLİTİKADA PARANOİD DÜŞÜNME

Paranoid düşünce yapısındaki bireyler siyasetle ilgilendiğinde, durum çok daha karmaşık ve tehlikeli bir hâl alabilir. Yönetici konumundaki paranoid birey, olayları yanlış yorumlayabilir; dost ile düşmanı ayırt edemez. Komşu ülkelerdeki gelişmeleri tehdit olarak algılar, kendisine sunulan istihbarat raporlarını sorgulamaz.

Genelleme yapma eğilimindedir; bireysel hataları tüm gruba mâl eder. Örneğin bir berberin hatasını tüm berberlere yükler. Farklı kimlikleri tehdit olarak görerek toplumsal kutuplaşmayı körükler. Oysa akıllı bir politikacı, düşmanlarını çoğaltmadan hedeflerine ulaşmaya çalışır. Bu noktada demokrasinin önemi ortaya çıkar; muhalefet ve eleştiri mekanizması paranoyak kararların zararlarını sınırlayabilir.

PARANOİD BİRİ GÜÇ SAHİBİYSE NE YAPILMALI?

1. Onun psikolojisini iyi analiz edin.

2. Sürekli tehdit altında hissettiğini unutmayın.

3. Kendi stratejinizi belirleyin, onun savaş kurallarına kapılmayın.

4. Açık, dürüst ve sakin olun.

5. Abartılı tepkilere hazırlıklı olun.

6. Yalan söylemeyin, şaka bile olsa.

7. Unutmayın, aslında içten içe korku içindedirler.

PARANOİD ZİHNİN BAKIŞI

Bu kişiler olayları adeta büyüteçle inceler. Sürekli sorgular, hesap sorar, gerçekliği tehdit altında hisseder. En sevdikleri insanları bile kuşkuyla izlerler. Dost-düşman ayrımını katı yaparlar. Paranoid bireyler istihbarat alanında başarılı olabilir; küçük ayrıntılardan büyük anlamlar çıkarırlar. Ancak bu özellik, onları aşırı yorum yapmaya ve güvensizliğe sürükleyebilir.

ŞEREF, SADAKAT VE ÖVGÜ

Her şeyi siyah-beyaz görürler. Sadakat ve bağlılık onlar için çok önemlidir. Küçük bir övgüyle mutlu olabilirken, basit bir eleştiriden büyük öfke duyabilirler. Açıklık ve dürüstlükle yaklaşıldığında ikna olabilirler; ama güven kırıldığında kolay kolay onarılamaz.

PARANOYAYI ARTIRAN DAVRANIŞLAR

1. Şiddetle karşılık vermek: Onun gözünde düşman olduğunuzu teyit eder.

2. Aşırı taviz: "Bu kişi korkuyor, kesin bir şey saklıyor" düşüncesini doğurur.

3. Tutarlılık ve kararlılık: Güven oluşturur.

4. Empati: Temelde iyi niyetli olduklarını unutmamak gerekir.

PARANOİD KİŞİLERLE TARTIŞMA

Gerçekleri bilmek isterler. Samimi yanıtlar verirseniz tartışma biter. Kaçamak cevaplar daha çok şüphe doğurur. Yalanlar veya gizli işler sizi “hain” listesine sokabilir. Onlarla yaşamak sabır, açıklık ve dürüstlük gerektirir. Güven hep yeniden kazanılmak zorundadır.

PARANOYA BULAŞICIDIR

Paranoid bireyler, çevresini de bu düşünce yapısına çeker. Karşısındaki kişiyi kendi paranoyasına ortak eder, birlikte komplo teorileri üretirler. Yöneticiyse, ülke politikalarında güvenlik takıntısı öne çıkar. Kitlesel düşmanlar icat eder, toplumu kutuplaştırır.

PARANOİD KİŞİLER VE İNTERNET

İnternette yayılan bazı fikirler paranoid düşünce ürünüdür: gizli ilaçlar, komplo teorileri, mucize çözümler… Bu tür fikirler kulağa hoş gelse de bilimsel geçerliliği sorgulanmalıdır. Paranoid bireyler sıra dışı düşünürler; bazen uyarıcı, bazen yanıltıcı olabilirler.

KISKANÇLIK VE PARANOYA

En yaygın paranoid belirti kıskançlıktır. Aşırı kıskançlık durumunda beyin kimyası bile bozulabilir. Sürekli sadakat sorgulayan kişi, ilişkiyi sürdürülemez hâle getirir. Böyle bir durumda, sınır koymak gerekir:

“Sadakatimi sorgulaman incitici. Ben sadık bir insanım. Ya bana güven, ya da bu ilişkiyi bitirelim.”

PARANOİDLERE KARŞI 4 ALTIN KURAL

1. Açık olun: Sakladığınız her şey ortaya çıkar.

2. Doğal olun: Kendinizi kanıtlama çabasına girmeyin.

3. Dürüst olun: Şaka bile olsa yalan söylemeyin.

4. Öfkelenmeyin: Öfkeniz, onların savını güçlendirir.

PARANOİD YAPIDAN KURTULMAK

Paranoid düşünceyle baş etmek isteyen kişi iki şeyi öğrenmelidir:

1. Belirsizliğe tahammül etmek.

2. Güvensizliği affedebilmek.

KENDİNİ TEST ET

• Her şeyi sorgular mısınız?

• Sadakat konusunda aşırı hassas mısınız?

• Basit olaylardan büyük sonuçlar çıkarır mısınız?

• Eleştiriyi zor kaldırır, affetmekte zorlanır mısınız?

Bu sorulara evet diyorsanız, paranoid düşünce kalıplarına dikkat etmelisiniz.