Castellon'un 2000 Yıllık Zeytin Ağaçları: Tarih ve Koruma

İspanya'nın Castellon Bölgesindeki 2000 Yıllık Zeytin Ağaçları: Tarih, Kültür ve Koruma Çabaları

İspanya’nın doğu kesiminde yer alan Castellon bölgesi, sadece doğasının güzelliği ile değil, binlerce yıllık tarihi ve kültürel mirasıyla da ön plana çıkmaktadır. Bu bölge, antik Roma İmparatorluğu döneminden kalma ve günümüzde de zeytin üretiminde kullanılan 2000 yıllık zeytin ağaçlarına ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle Maestrat bölgesinde bulunan bu antik zeytin ağaçları, hem tarihsel ve kültürel açıdan derin bir geçmişe sahip, hem de bölgedeki zeytinyağı üretiminde büyük bir rol oynamaktadır.

Bu antik ağaçların sadece tarımsal değeri değil, aynı zamanda doğaya ve tarihe sundukları katkı da oldukça büyüktür. Zeytin ağaçları, Roma döneminden bugüne dek Akdeniz kültürüile özdeşleşmiştir ve Castellon’daki zeytin ağaçları, bu uzun geçmişin birer canlı şahididir.

Roma İmparatorluğu'nun Mirası: 2000 Yıllık Zeytin Ağaçları

Castellon bölgesi, antik dönemde Roma İmparatorluğu’nun önemli geçiş yollarından biri olan Via Augusta yolu üzerinde yer almaktaydı. Bu yol, Roma İmparatorluğu'nun Akdeniz çevresindeki ticaret ve askeri hareketliliğinde önemli bir rol oynamıştır. Bölgenin bu stratejik konumu, zeytin yetiştiriciliği ve zeytinyağı üretiminin de Roma döneminde yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. Bugün bile, Via Augusta'nın izleri, köprüler, kemerler ve antik villalar olarak bölgenin birçok yerinde görülebilmektedir.

Castellon’un Maestrat bölgesindeki zeytin ağaçları, Latince adıyla Olivio Silvestre, binlerce yıl önce Fenikelilertarafından bölgeye getirilmiş ve zamanla Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir tarım ürünü haline gelmiştir. Zeytin yetiştiriciliği ve zeytinyağı üretimi, ilk kez M.Ö. 3700-3500 yılları arasında başlamış olsa da, Fenikelilerin katkıları sayesinde İber Yarımadası’nda genişlemiştir. Zeytinyağı, Roma döneminde İspanya’nın Endülüs bölgesindeki Baeticaa dlı tarımsal bölgeden Roma İmparatorluğu’nun dört bir yanına ihraç edilmiştir. Castellon’daki zeytinyağı üretimi ise daha çok yerel tüketimle sınırlı kalmış, ancak bu zeytinliklerin tarımsal değeri günümüze kadar ulaşmıştır.

Bin Yıllık Ağaçlardan Üretilen Zeytinyağı: Doğanın Bir Mucizesi

Castellon bölgesindeki binlerce yıllık zeytin ağaçlarından elde edilen zeytinyağı, yalnızca tarihî bir ürün değil, aynı zamanda günümüzde de tüketiciye sunulan özel bir lezzettir. Jose Verge, ailesiyle birlikte bu zeytinyağı üretimini nesiller boyu devam ettiren üreticilerden biridir. Verge, Oleomile adlı zeytinyağı fabrikasında, binlerce yıllık ağaçlardan elde edilen zeytinleri işleyerek, özel bir zeytinyağı üretmektedir. Verge’nin ailesi, 1237 yılına kadar uzananzeytinyağı üretim kayıtlarına sahiptir ve bu üretim geleneğini 20 kuşak boyunca devam ettirmiştir.

Bu özel zeytinyağı üretim süreci, modern makineler kullanılmadan, elle yapılan bir hasati le gerçekleştirilmektedir. Elde edilen zeytinler, toplandıktan hemen sonra işlenerek saf sızma zeytinyağı üretilir. Uzmanlar, bu binlerce yıllık ağaçlardan elde edilen zeytinyağının, daha tatlı ve yoğun bir lezzete sahip olduğunu belirtmektedir. Bunun nedeni, yaşlı ağaçların gövdelerindeki su akışının daha zor olması, dolayısıyla yağın daha konsantre bir yapıda olmasına katkı sağlamasıdır.

Verge'nin zeytinliklerinde 150'den fazla bin yıllık ağaç bulunmakta ve bunlardan 13 tanesi yaklaşık 2000 yıllık olup, devlete ait koruma altında tutulmaktadır. Bu antik ağaçlarda hasat, modern tarım makineleri kullanılamadığı için elle yapılmak zorundadır. İki kişi, yaklaşık iki saat içinde sadece birkaç ağaçtan zeytin toplayabilmektedir. Bu zahmetli sürecin sonucu olan zeytinyağı ise, bölgedeki en değerli tarımsal ürünlerden biri olarak kabul edilmektedir.

Zeytin Ağaçlarının Koruma Çabaları ve Karşılaşılan Zorluklar

Castellon bölgesindeki bu kadim zeytin ağaçları, 2000'li yılların başlarında ciddi bir tehlike ile karşı karşıya kalmıştır. Zeytin ağaçları, yüksek bedeller karşılığında dünyanın farklı yerlerine dekoratif amaçlarla satılmaya başlanmış ve bu durum, Maestrat bölgesindeki ağaç sayısında önemli bir düşüşe neden olmuştur. Yaklaşık 3000 kadim zeytin ağacı bu süreçte yok olmuş ya da başka yerlere nakledilmiştir. Bu ağaçlardan birinin çevresi tam 9 metre olup, belki de 2000 yıldan daha yaşlıydı.

Bu tehdit, yerel çiftçiler ve aktivistler arasında büyük bir tepki doğurmuş ve Clot d’en Simo Kooperatifi gibi topluluklar, bu kadim zeytin ağaçlarını koruma altına almak için mücadele başlatmıştır. Bu kampanyalar sonucunda, 2006 yılında 350 yıldan yaşlı zeytin ağaçlarının satışı yasaklanmıştır. Günümüzde bu yasalar, bölgedeki kadim ağaçların korunmasını sağlayan en önemli unsurlar arasında yer almaktadır.

Zeytin ağaçlarının korunması için yapılan diğer çabalar arasında turizm önemli bir yer tutmaktadır. Bölgede düzenlenen turistik geziler, bu antik ağaçların ve zeytin yağı üretiminin tanıtılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca, bu ağaçlardan elde edilen zeytinyağları, ziyaretçilere sunulmakta ve satılmaktadır. Bu özel zeytinyağlarının fiyatı oldukça yüksek olup, yarım litresi 20 ila 100 Euro arasında değişmektedir. Ancak bu fiyat, yalnızca zeytinyağının lezzeti ya da üretim süreci için değil, aynı zamanda ağaçların kültürel, tarihî ve duygusal mirası için ödenmektedir.

Jaén ve Castellon: Zeytinyağının Kalbi

Castellon bölgesi, zeytinyağı üretimi açısından dikkat çeken tek bölge olmasa da, tarihsel önemi açısından oldukça ayrıcalıklıdır. Güney İspanya’da yer alan Jaén ise, dünyanın en büyük zeytin ormanına ev sahipliği yapan bir bölgedir. Bu bölgedeki 64 milyon zeytin ağacı, yarım milyon hektarı aşkın bir alanı kaplamakta ve Jaén’i dünyanın en büyük zeytinyağı üretim merkezi haline getirmektedir. Bu geniş zeytinliklerde, Royal ve Arbequina gibi farklı zeytin türleri yetiştirilmektedir.

Jaén bölgesindeki zeytin yetiştiriciliğinin tarihi, Miken uygarlığına kadar uzanmakta ve bu zeytinlikler, zeytin ağacının Akdeniz çevresine yayılmasında büyük bir rol oynamıştır. Roma İmparatorluğu döneminde Jaén bölgesinden üretilen zeytinyağı, Batı Roma İmparatorluğu’nun dört bir yanına ihraç edilmiştir. Jaén’in bu tarihî önemi, UNESCO tarafından İnsanlığın Somut Olmayan Mirası olarak aday gösterilmesini sağlamıştır.

Sonuç

İspanya’nın Castellon bölgesindeki 2000 yıllık zeytin ağaçları, yalnızca bir tarımsal ürünün kaynağı değil, aynı zamanda insanlık tarihine ve doğaya tanıklık eden canlı birer anıttır. Bu ağaçların korunması için yürütülen çalışmalar, bu değerli mirasın gelecek nesillere aktarılmasını sağlarken, zeytinyağının geleneksel üretim yöntemlerinin yaşatılmasına da katkı sunmaktadır. Castellon’daki bu kadim zeytin ağaçları, Akdeniz kültürünün bir parçası olarak insanlık tarihine önemli katkılar sağlamaya devam etmektedir.